Meester Fred

Dit artikel is ook verschenen op Urbanmag.

Onze eigen Nieuwe Wilde, Fred Bervoets, blijkt niet alleen een straffe schilder te zijn, maar ook een goede leraar. Hij zal wellicht al eens beschonken voor de klas gestaan hebben, maar hij heeft wel een ganse generatie goede schilders helpen baren. Ik spreek over schilders die het echt aan het maken zijn, te weten Vincent Geyskes, Cindy Wright, Tom Liekens, Kati Heck, Koen van den Broek etc. Hij zegt in Kunsthart dat hij op hen geen invloed heeft uitgeoefend, maar als je naar de film kijkt bij zijn laatste expo in het Muhka weet je wel beter. Sommige klassikale interventies lijken pure intimidatie als Fred (ik mag hem toch Fred noemen?) luid roepend meedeelt dat de betrokken student "een zondagschilder" is of dat hij "veel slechter moet schilderen" of stellig beweert "dat er iets ontbreekt". In de film getuigen de ex-studenten hoeveel ze aan Fred hebben gehad tijdens hun opleiding. Bovendien is de expo in het Muhka volledig door hen opgezet. Ze profileren de tentoonstelling als een hommage en presenteren daarom naast een mooi overzicht van Bervoets' werk ook zelf enkele werken. Sommigen gaan in hun eerbetoon zo ver om Fred's portret in hun schilderij te verwerken (Kati Heck) of om een echt portret te maken (Cindy Wright). Dat laatste is niet zo verwonderlijk: Fred heeft een erg artistieke kop. Een rode kop, waterige ogen en een pluizige baard maken van Wright's portret (zie foto) een werk dat niet zoveel verschilt van haar andere schilderijen, o.a. van rood vlees, de kop van Che Guevara etc. In het werk van Kati Heck zien we ergens Bervoets als standbeeld dat van zijn voetstuk valt. Dan toch een spoor van kritiek op de leraar?

Wie per se toch de invloed van de leraar in het werk van zijn studenten wil zien, moet volgens mij niet ver zoeken. Sommigen hebben het advies dat ze slechter moeten schilderen letterlijk opgevolgd, hoewel soms met schijnbare tegenzin. Kati Heck bv. geeft op haar schilderijen fantastisch gelukte demonstraties van fotorealistisch schilderen (iets wat Bervoets niet zou kunnen zegt hij zelf), maar doet dit slechts op een stuk van het canvas en werkt de rest af met mooie staaltjes van "bad painting", als waren ze door Bervoets zelf geschilderd. Behalve een getuigenis van Heck's kunnen, geven de werken aan waar het momenteel om lijkt te draaien in de hedendaagse schilderkunst, m.n. het spanningsveld tussen figuratie en abstractie. Je kan het ook uitleggen als pogingen om met de vele fotografische beelden die ons teisteren iets te doen dat de schilderkunst nog niet kent. Zelfs "den Tuymans" is met dat soort dingen bezig! Iemand naar wie Bervoets opkijkt, zegt hij in Kunsthart, maar waar hij niet meer verschillend van kan zijn.

Hoe ziet het werk van Bervoets er dan wel uit? We zien naïef aandoende platte composities, meestal wemelend van personen en objecten (horror vacui) die op een zeer expressieve manier geschilderd zijn. De meest voorkomende persoon is Bervoets zelf, nogal karikaturaal maar zeer treffend afgebeeld. Ook in diverse vermommingen: Fred als Rubens, Fred als vader, Fred als kerstboom, Fred als drinker... We zien veel huiselijke scènes, met al veel minder karikaturale afbeeldingen van vrouwen (meestal erg liefelijk en soms zeer realistisch geschilderd). Er is blijkbaar altijd enige spanning tussen Fred en zijn familie: we zien hem soms in duivelse doen. Mogelijk veroorzaakt door drankmisbruik, getuige de fles die dikwijls uit zijn jaszak puilt (Fred gaat graag op café). Hij haalt graag herinneringen op aan zijn legertijd, incl. militair materieel en allerlei Belgische symboliek. Ook de referenties naar een christelijke opvoeding zijn niet van de lucht. Zijn techniek lijkt mij uniek: hij maakt gigantische werken, samengesteld uit bijeengelegde en op elkaar aansluitende etsen. Hij heeft een drukker (zijn "derde hand" zegt hij in de film) die prachtig werk levert en de individuele bladen zodanig weet af te printen dat de indruk van een geheel toch niet verloren gaat. In de film zien we hoe Bervoets de afdruk daarna met verf te lijf gaat. Dat gebeurt zoals men zegt "op zeer plastische wijze". Kenmerkend echter, en dat is iets dat echt goed werkt, is dat het grootste deel van de ets onaangeroerd blijft. De kleurige verf, soms gewoon serieuze vlekken en spatten, steekt extra af tegen de neutrale kleur van de ets. Zoals Bervoets het treffend verwoordt in de film: "I shall do it on my way".

Een echte meester dus, die Bervoets. In alle betekenissen van het woord!

De keuken van AMVK

Eigenlijk vind ik atelierbezoeken verschrikkelijk gênant. Je krijgt de bouwvallige ruimten te zien waarin het werk tot stand komt, de onbeschrijfelijke rommel die er nu eenmaal mee gepaard gaat. In dit geval konden we zelfs zien hoe de kunstenaar woonde, een deel van het atelier lag achter het huis. Met andere woorden: ik heb de keuken van Anne-Mie Van Kerckhoven gezien. Niet dat die zo banaal is, je kon er goed de hand van de kunstenares in zien. Maar het was geen chique keuken, zoveel is zeker.

Met andere woorden: een atelierbezoek haalt de kunstenaar een beetje van zijn voetstuk. Ik ken het werk van AMVK al heel lang en heb het altijd erg geapprecieerd. En dan krijgt de kunstenaar toch een beetje mythische proporties. Je begint onwillekeurig de artiest te vereenzelvigen met zijn werk. Je vergeet dat het ook maar gemaakt wordt door een mens van vlees en bloed. Ook AMVK moet wel eens naar het toilet.

Bovendien biedt een blik op haar atelier geen direct antwoord op de vragen die haar werk oproept. Integendeel, tegen dat je indrukken in vragen hebt omgezet is het bezoek alweer afgelopen. Maar ik moet het toegeven: de indrukken waren heel tof. We kregen een recent filmpje te zien op haar computer. In het tweede atelier waren er massa’s interessante tekeningen uitgestald. We kregen daar ook de recentste grote werken te zien (zie foto).

Gelukkig kan AMVK op een heel boeiende manier over haar werk praten. Ze zegt zelf dat ze dat ook heeft moeten leren. Uiteindelijk komt haar werk heel intuïtief tot stand, ze wist eerst zelf niet wat ze er van moest denken. Intussen weet ze dat sex en technologie twee obsessies zijn die ze in haar werk kwijt kan. Dat uit zich in het kwistig rondgestrooide vrouwelijk naakt (poserend in de meest kitscherige interieurs) en in het feit dat de beelden (eigen tekeningen, bestaande foto’s en zelfgemaakte filmpjes) genadeloze transformaties ondergaan op de computer.

Mooi is dat ze die obsessies terug weet te brengen tot twee grote stromingen in de kunst: de romantiek enerzijds (geassocieerd met figuratieve kunst) en het modernisme anderzijds (geassocieerd met abstracte kunst). Ze ziet er een strijd in tussen het hart en het verstand, een strijd die ze typisch vindt voor onze contreien zo op de grens van de Romaanse en de Germaanse cultuur. Het verklaart bovendien haar interesse in esoterie, ook zoiets dat balanceert op de lijn tussen religie en wetenschap.

Het was tijdens het bezoek een beetje pijnlijk om te moeten vernemen dat AMVK haar status in de hedendaagse kunst op 56-jarige leeftijd nog steeds niet heeft kunnen verzilveren. Internationaal lukt het momenteel nog het best, cfr de werkbezoeken aan Berlijn, Shangai etc. Of haar galerij (Zeno X) daar veel toe bijdraagt is onduidelijk. Sowieso hebben multimediakunstenaars het op dat vlak niet makkelijk. Ironisch in dat opzicht is dat zowat de eerste retrospectieve van haar in België (binnenkort in WIELS) focust op haar tekeningen. Bijkomend probleem is dat ze intussen lang niet meer de enige multimediakunstenaar is. Het feit dat ze op dat vlak een pionier was zorgt momenteel niet meer voor een meerwaarde.

Al bij al vond ik het een hele ervaring om deze grote dame van de Belgische hedendaagse kunst te mogen ontmoeten (bedankt Kunstwerkt). Ze maakt heel goed werk, maar het is gewoon ook een heel interessante en grappige verschijning. Een sterke vrouw quoi. Als afscheidsgeschenk, ook wellicht omdat nogal wat atelierbezoekers ter plekke een boek kochten, kregen we allemaal een prachtige kalender. Weliswaar van 2007, maar wat geeft dat als de afgebeelde werken eeuwigheidswaarde hebben?