Paint & love

Dit artikel is ook verschenen op Urbanmag.

Moet een kunstenaar maatschappelijk geëngageerd zijn? Ik vind van niet. Hij heeft tenslotte al een engagement ten aanzien van de kunst. Hij verplicht er zich toe om een bijdrage te leveren aan de kunstgeschiedenis. Die opgave is zwaar genoeg, waarom zou hij er nog problemen als armoede, oorlog en honger bijnemen? Trouwens, welke vorm moet dat engagement dan aannemen? Als zanger kan je een protestsong schrijven, cineasten filmen de rauwe werkelijkheid, een schrijver schrijft een aanklacht. Maar wat doet pakweg een schilder? Erover schilderen?
 Het kan natuurlijk, denken we maar aan de Guernica van Picasso of de grafitti van Banksy. Een beetje pamfletair maar toch esthetisch verantwoord. Schoonheid als glijmiddel voor de boodschap. Maar kunst kan ook zonder boodschap de wereld redden. Een mooi schilderij is subversief genoeg, een beter protest tegen al wat lelijk is in de wereld bestaat niet. Wat dat concreet betekent? Dat de meeste schilderijen over schilderen gaan. Ze gaan over vorm en kleur. Over compositie en textuur. Over de verf en het doek. En in sommige gevallen hebben ze het schilderen zelf als onderwerp. Typisch is het zelfportret met palet. Ook het schildersatelier wordt graag afgebeeld. Schilderijen waarin de kunstenaar al schilderend wordt getoond zijn legio. En vergeten we niet de schilderijen van schilderijen of van schilderijverzamelingen. Eeuwenlang waren dit favoriete onderwerpen, zijn ze ook nu nog zo populair? Toch een stuk minder me dunkt. De revival in de schilderkunst is natuurlijk erg recent. Bovendien is de kunstpraktijk sterk veranderd. Alles is vermarkt, de kunstenaar is een merk geworden. Kunst wordt geproduceerd in plaats van vervaardigd, het is handelswaar. Verkoopcijfers overstemmen de kunstkritiek. Zijn er actuele schilders die daarover schilderen? Wel, sinds kort ken ik er toch één. Of twee, want het is een duo. Villeroy en Boch met name. Nee, niet de Hollandse porseleinfabrikant, maar Alex Jacobs en Ellemieke Schoenmaker. Onlangs kon ik een representatief staal van hun werk bezichtigen bij Actionfields. Het gebruik van een bestaand merk is op zich al een verwijzing naar kunstconsumptie. Lang mocht die knipoog echter niet duren: het duo moest zich op verzoek van Villeroy & Boch al snel herdopen en heet nu V & B. Op hun schilderijen wordt het actuele kunstgebeuren echter vrolijk verder op de korrel genomen. Inspiratie vormen de typische componenten ervan: de vernissage, de kunstkritiek, de kunstbeurs. Er mag gerust mee gelachen worden. Zo is er bij Actionfields een werk te zien dat de schilders portretteert terwijl ze langs achter uit een schilderij kruipen (foto). Titel: "Escaping Criticism". Ook leuk is het schilderij dat Schoenmaker toont terwijl ze langs de snelweg naar de kunstbeurs in Basel lift (getiteld "Blind Ambition"). Een recensent vond al die humor te oppervlakkig, het mocht wel wat kritischer zijn. Maar zoals ik al zei: daar malen de meeste schilders niet om. Zo ook V & B. Hun unieke schilderstijl verraadt dat ze de verf minstens even belangrijk vinden als het onderwerp. Die stijl komt in de eerste plaats voort uit het feit dat ze met twee schilderen: Schoenmaker schildert de achtergrond en Jacobs de voorgrond met figuren en voorwerpen. Is dit een trend? Het is meer een traditie die terug wordt opgepikt, denk maar aan de samenwerking tussen Breughel en Rubens. Ook de manier van schilderen is bepalend. De achtergrond is dikwijls een landschap en wordt erg atmosferisch weergegeven. Veel zweem en vlekken à la Peter Doig. Een mooi geschilderd dennebos bijvoorbeeld, zoals in "Treehugger" en "The Tree". De figuren zijn dan weer compleet anders uitgevoerd, meer opaak en afgelijnd. Ze bestaan uit lichtjes in elkaar overlopende kleurvlakken, het resultaat lijkt op wat je met het Photoshop-filter "Posterize" bekomt. De gebruikte verf is niet acryl of olie maar alkyd. Dat droogt trager dan acryl, maar sneller dan olie. Het levert ook een gladder resultaat op. Een mooi voorbeeld is "Platforms (No. 1)", waarop de figuren prominent aanwezig zijn. Dat V & B echt met schilderen bezig zijn blijkt ook de talrijke referenties naar de schilderkunst. Voor de min of meer deskundige kijker vormt dit een leuk spel, maar het komt soms ook de kwaliteit van het werk ten goede. Waarom geen eeuwenoude compositietruuk van Jacques-Louis David overnemen? Bijvoorbeeld in het werk "Crossing the Alps" (niet op de tentoonstelling). De installatie "Blind Faith (Friedrich versus Rietveld)" op de expo verwijst naar "Der Wanderer über dem Nebelmeer" van Caspar David Friedrich. Grappig is dat de figuur niet naar een landschap kijkt maar naar een werk van Rietveld, dat echter overschilderd is in het wit. De schilder verblind door de Nederlandse kunstgeschiedenis? Wat mij betreft hebben V & B in elk geval de eerste stap gezet om van die geschiedenis deel uit te maken. Een relevante gebeurtenis in dat verband is dat ze bij de winnaars waren van de Koninklijke Prijs van de Schilderkunst in Nederland. Een wedstrijd onder auspiciën van Het Kapsel zelve, dus dat kan tellen. Het is wel ironisch natuurlijk, dat twee schilders die het huidige kunstgebeuren bekritiseren er door datzelfde instituut voor worden gelauwerd. Subversie gerecupereerd door het establishment. Gelukkig zijn ze nog niet mainstream genoeg om bekend te zijn in België. Daardoor kon een jonge galerij als Actionfields ze in ons land introduceren. Actionfields neemt dit jaar trouwens deel aan Lineart, dus ook daar zal werk van hen te zien zijn. Het is goed dat er galeristen zijn die weten waar de artistieke klepel hangt, misschien moeten V & B daar eens een schilderij over maken!