Odyssee van een kunstliefhebber

Toen ik als 19-jarige VUB-student het Museum voor Moderne Kunst in Brussel bezocht zag ik voor het eerst werk van Jan Cox. Ik was er direct mee weg, de getoonde schilderijen waren groot, kleurig, figuratief en expressief. Dat ze verwezen naar Griekse mythen wist ik toen nog niet, maar het zou mij weinig meerwaarde hebben opgeleverd. Magisch realisme kende ik wel, en dat was genoeg. Wat ik niet kon weten was dat ik het beste van Cox al had gezien en dat latere ontmoetingen met zijn werk mij alleen maar zouden teleurstellen.

Ik herinner mij nog een kleine expo ik-weet-niet-meer-waar met vooral grafisch werk. Interessant, maar niet dezelfde ervaring als in het museum. En in 1996 was er de monografie "Jan Cox" van het Gemeentekrediet. Met dat boek was al iets mis. Het bestond uit een collectie essay's over de schilder, zonder veel samenhang en met veel overlap. Een cataloog van zijn werk ontbrak, de afbeeldingen waren gekozen in functie van de bijdragen. Bekende reeksen kwamen er enkel gefragmenteerd en onvolledig in voor. Van de vijf monumentale werken van de Ilias die in het bezit zijn van het Museum voor Moderne Kunst vond ik er in het boek amper drie terug, respectievelijk op pagina 51, 53 en 187. Wat een afknapper!

In het boek zag ik wel reproducties van vroeger werk en hoewel ik dat niet slecht vond, bleven toch vooral de schilderijen uit de Ilias reeks mij aanspreken. Hij maakte die toen hij na een min of meer mislukte carrière in Amerika terugkeerde naar Antwerpen en daarbij werd opgevist door Adriaan van Raemdonck van galerij De Zwarte Panter. Hij creëerde toen ook de Martelgang, een reeks bijna abstracte schilderijen over het lijden van Christus. Van Raemdonck pikte de kunstenaar op net wanneer deze onder andere door persoonlijke problemen het onderste uit zijn artistieke kan haalde. Een kunststukje dat hij op dat moment ook al met andere schilders had opgevoerd, onder andere met Fred Bervoets.

Toen de expo "Jan Cox, Profiel van een kunstenaarschap" in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen werd aangekondigd waren mijn verwachtingen hooggespannen. Eindelijk zouden we ze krijgen, de grote overzichtstentoonstelling. Als opwarmer werd op Canvas de documentaire "Jan Cox, a painter's odyssey" uit 1988 getoond. Een film met een mooie chronologische opbouw en met als orgelpunt de Antwerpse periode. Op dus naar het museum in Antwerpen. Al snel blijkt dat de expo geen chronologisch overzicht van Cox' werk geeft, maar net als het boek thematisch is opgevat. Een aantal van de schilderijen die ik het liefst wil zien hangen tussen vroeger werk. Gelukkig is zowel de Ilias als de Martelgang gegroepeerd gebleven. Maar wat een slechte ophanging! De werken hangen veel te dicht opeen, je kan het ene werk niet bekijken zonder nog het andere te zien. In de zaal met de Martelgang is het gevoel van overdaad het ergst, waarschijnlijk door het lage plafond. Waar de Ilias reeks hangt valt het nog mee, dankzij de vele lichtkoepels. Maar ook daar hangt alles te dicht bij elkaar. Bovendien lijken er enkele van de werken uit het Museum voor Moderne Kunst te ontbreken. Heel spijtig!

In de eerste zaal is nog wat werk uit de Antwerpse periode te zien, ook in de kelder hangen er nog een paar. De andere schilderijen, van voor en tijdens zijn verblijf in Amerika, tonen een zoekende kunstenaar. Voor hij naar Amerika lijkt hij beïnvloed te worden door zowat alle schilders uit zijn tijd. In Amerika daarentegen gaat hij tegen elke stroming in. Op het moment dat abstractie er hoogtij viert houdt hij vast aan figuratie. Werken uit die tijd zijn op de expositie helaas oververtegenwoordigd. In de kelder staan ook Cox' assemblages. Die zijn al helemaal oninteressant en erg storend is de akoestiek van de ruimte. Dat komt omdat juist daar een door de schilder becommentarieerde slideshow van zijn werk wordt getoond. Abominabel.

Het gunstige beeld dat ik als jongeling van de kunstenaar had is door deze expo dus niet terug gekomen. Misschien moet ik nog eens naar het Museum voor Moderne Kunst om een werk uit de Ilias reeks in goede omstandigheden te zien. En om te vergeten dat deze schilder ooit ook minder goed werk maakte. En dat ik een slechte expositie van hem heb gezien in het Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen. Vergeven is echter makkelijker dan vergeten...